YIPRANMA SÜRESİNİN EMEKLİLİK YAŞINA ETKİSİ

Kamuoyunda yıpranma olarak bilinen ve belli meslek gruplarında veya işlerde çalışanlara uygulanan fiili hizmet süresi zammı ile ilgili son olarak ceza infaz kurumlarında, görev yapanlar için düzenleme yapılmıştır. Şimdi ise uzun süredir heyecanla bekleyen sağlık çalışanlarının da aynı haktan yararlanmaları öngörülmüştür. Yıpranma süresinin belirlenmesi açısından ortak hükümler uygulanmakla birlikte özellikle yıpranma süresinin emeklilik yaşından düşülmesi ise çalışmaya başlama tarihlerine göre farklılık  göstermektedir. Sağlık çalışanlarının da yıpranmadan yararlanmasının öngörülmesi, sonrasında en çok merak edilen hususların başında yıpranmanın emeklilik yaşını etkileyip etkilemeyeceği, etkileyecekse de nasıl etkileyeceği gelmektedir.

Bu yazımızda çalışanların yararlandıkları fiili hizmet süresi zammının emeklilik yaşından düşülmesi ile ilgili usul ve esaslar 5510 sayılı Kanun ve 5434 sayılı Kanun kapsamlarında ayrı ayrı değerlendirilecektir.

 

YIPRANMANIN EMEKLİLİK YAŞINDAN İNDİRİM YAPILMASINA İLİŞKİN MEVZUAT

Sosyal güvenlik mevzuatımızda çalışanların hak kazandıkları fiili hizmet zammı sürelerinin emeklilik için belirlenen yaş hadlerinden indirim yapılmasında 2008 yılı Ekim ayı başından önce Emekli Sandığı iştirakçiliği bulunanlar, bu tarihten önce SSK sigortalılığı bulunanlar ile bu tarihten sonra ilk defa 5510 sayılı Kanun’a sigortalı olanlar için farklı düzenlemeler bulunmaktadır. Bu düzenlemeler,

- Emekli Sandığı iştirakçiliği bulunanlar açısından 5434 sayılı Kanun’un 32. maddesi kapsamındaki fiili hizmet süresi zamları,

- SSK sigortalılığı bulunanlar açısından 506 sayılı Kanun’un mülga ek 5. maddesi kapsamındaki itibari hizmet süreleri,

- 2008 yılı Ekim ayı başından sonraki çalışmaları içeren 5510 sayılı Kanun’un 40. maddesi kapsamındaki fiili hizmet süresi zamları olarak sayılabilir.

YIPRANMANIN EMEKLİLİK YAŞINDAN İNDİRİLMESİ

Fiili hizmet süresi zammı olarak adlandırılan yıpranma süresi ilgili mevzuatlarında memurlar açısından aynı adla 2008 yılı Ekim ayı başından önce SSK sigortalıları açısından ise itibari hizmet zammı olarak geçiyordu. Sosyal güvenlik uygulamasında bütün sigortalıların ortak şartlar ve hükümlere bağlandığı 5510 sayılı Kanunda ise memurlarda olduğu gibi fiili hizmet süresi zammı(FHZ) olarak adlandırılmaktadır. 5510 sayılı Kanun’un geçici 7. maddesinin birinci fıkrasının “Bu Kanun’un yürürlük tarihine kadar 17.07.1964 tarih ve 506 sayılı, 02.09.1971 tarih ve 1479 sayılı, 17.10.1983 tarih ve 2925 sayılı, bu Kanunla mülga 17.10.1983 tarih ve 2926 sayılı, 08.06.1949 tarih ve 5434 sayılı Kanunlar ile 17.07.1964 tarih ve 506 sayılı Kanun’un geçici 20. maddesine göre sandıklara tabi sigortalılık başlangıçları ile hizmet süreleri, fiilî hizmet süresi zammı, itibarî hizmet süreleri, borçlandırılan ve ihya edilen süreler ve sigortalılık süreleri tabi oldukları kanun hükümlerine göre değerlendirilir.” hükmü gereğince uygulamada fiili hizmet süresi zammının emeklilik yaşından indirilmesi Emekli Sandığı iştirakçisi iken bu düzenlemeden yararlananlar, SSK sigortalısı iken yararlananlar ve ilk defa 5510 sayılı Kanun’a sigortalı olanlardan yararlananlar açısından farklıdır.

15 EKİM 2008’DEN ÖNCE MEMUR OLANLARIN YIPRANMA SÜRELERİNİN EMEKLİLİK YAŞINDAN İNDİRİLMESİ

Memurların sosyal güvenlik hakları açısından 15 Ekim 2008 tarihi milat olarak kabul edilmiştir. 5510 sayılı Kanun’un geçici 4. maddesi gereğince 2008 yılı Ekim ayı başından önce Emekli Sandığı iştirakçiliği bulunanlara aylık bağlanmasında 5434 sayılı Kanun hükümleri uygulanmaya devam edilmektedir. Bu kapsamda olan memurların emeklilik yaşlarının belirlenmesinde de 5434 sayılı Kanun’a göre işlem yapılmaktadır.

 

Memurlar açısından 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu hükümlerine göre hak kazanılan fiili hizmet süresi zammı memurlardan görevine 4447 sayılı Kanun’un yürürlüğe girdiği 8 Eylül 1999 tarihinden önce başlayanlar ile bu tarihten sonra göreve başlayanlar için farklı olarak emeklilik yaşından düşülmektedir. Yani, 8 Eylül 1999 tarihinden;

- Önce göreve başlayan ve emeklik yaşı bakımından hizmet süreleri itibariyle 5434 sayılı Kanun’un Geçici 205. maddesi ile belirlenmiş emeklilik yaşına tabi olanların müstahak oldukları fiili hizmet süresi zammının tamamı,

- Sonra göreve başlayan ve dolayısıyla emeklik yaşı olarak kadın ise 58, erkek ise 60 yaşına tabi olanların müstahak oldukları fiili hizmet süresi zammının ise 3 yılı geçmemek üzere yarısı,

tabi olunan emeklilik yaşından indirilmektedir. Ancak bu kapsamdaki memurların 15 Ekim 2008 tarihinden sonraki çalışmaları nedeniyle fiili hizmet süresi zammından yararlanma süreleri 5510 sayılı Kanun’a göre belirlenmektedir. Bu durumda olanların 2008 yılı Ekim ayı başından önce 5434 sayılı Kanun’un 32. maddesine göre yararlandıkları FHZ süresi 5 yılın altında ise 5 yıla tamamlanacak şekilde 5510 sayılı Kanun’un 40. maddesine göre kapsamda ise FHZ’den yararlanmaya devam edecektir.

Daha önce 5434 sayılı Kanun’a göre yararlandığı süre 5 yıldan fazla ise artık o sürede kalacak ve daha fazla FHZ’den yararlandırılmayacaktır. Buradaki 5 yıllık süre Türk Silahlı Kuvvetlerinde(TSK) ve emniyet ve polis mesleğinde, Milli İstihbarat Teşkilatında(MİT) çalışan sigortalılar için ise sekiz yıl olarak dikkate alınmaktadır.

Emekli Sandığı iştirakçiliği bulunanlara 2829 sayılı Kanun hükümlerine göre birleştirilmiş hizmetleri üzerinden aylık bağlanılmasına hak kazanılacak mevzuatın aynı Kanun’un 8. maddesi hükmüne göre 5434 sayılı Kanun olarak tespit edilmiş olması durumunda, fiili hizmet süresi zammı tabi olunan emeklilik yaşından indirilmektedir. Ancak 2829 sayılı Kanun’un 8. maddesi uyarınca aylık bağlanılmasına hak kazanılacak mevzuatın 5434 sayılı Kanun haricinde olması halinde FHZ emekliliğe hak kazanma bakımından birleştirmeye tabi olunan bir süre olmakla birlikte emekli olacağı kanunlar (5434 sayılı dışındaki sosyal güvenlik kanunları) ile tespit olunan emeklilik yaşından indirilmemektedir.

 

2008 yılı Ekim ayı başından önce 5434 sayılı Kanun’un 32. maddesine göre FHZ’ye müstehak görevlerde çalışanların bu görevlerde geçirdikleri süreleri, 2008 yılı Ekim ayı başından sonra da 5510 sayılı Kanun’un 40. maddesi kapsamına tabi işlerde çalışmaları durumunda sigortalıların yaş haddi indiriminden faydalanabilmeleri için aranan 3600 günün([3])  doldurulmasında dikkate alınmaktadır.

5510 SAYILI KANUNDA YIPRANMANIN EMEKLİLİK YAŞINDAN İNDİRİLMESİ

İlk defa 5510 sayılı Kanun’a göre sigortalı olanlar ile taraflarına 5510 sayılı Kanun’a göre yaşlılık aylığı bağlanacaklar hakkında fiili hizmet süresi zammı ile ilgili olarak yapılacak işlemlere 5510 sayılı Kanun’un aynı başlıklı 40. maddesinde yer verilmiştir.

Bu kapsamda 5510 sayılı Kanun uyarınca fiili hizmet süresi zammı olarak eklenecek azami süre 15 Ekim 2008 tarihinden itibaren bu tarihten önce görevde bulunanlar dâhil 5 yıla düşürülmüştür. Burada da TSK personeli ile emniyet ve polis mesleğinde görevli personel ve MİT personelinin azami yararlanacağı süre 8 yıl olarak sabit tutulmuş, yeraltı işlerinde, elementer cıva bulunduğu saptanan cıva maden ocakları hariç maden ocakları kanalizasyon ve tünel yapımı gibi yer altında yapılan işlerde çalışanlar ise süre sınırlamasına tabi değildir.

Hak kazanılan fiili hizmet süresi zammının emeklilik yaşından düşülmesi için ölüm ve maluliyet halleri hariç yeraltı işlerinde çalışan sigortalılar için en az 1800 gün, diğer sigortalılar için ise milletvekilleri, cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar hariç en az 3600 gün maddede sayılan işyeri ve işlerde çalışmış olmaları şarttır. Bu 1800 veya 3600 günlük çalışma şartının yerine getirilmiş olması şartıyla hak kazanılan fiili hizmet süresi zammının üç yıldan fazla olmamak üzere yarısı emeklilik yaşından indirilmektedir.

SONUÇ OLARAK;

Fiili hizmet süresi zammından yararlanmada ve bu kapsamda sağlık çalışanlarına her tam yıl çalışmaya 60 gün yıpranma payı olarak fiili hizmet süresi zammı verilmesinde özellikle memur olanların göreve başlama tarihlerine göre emeklilik yaşlarından düşülmesi farklı usul ve esaslara tabi olacaktır. Fiili hizmet süresi zammının da emeklilik yaş hadlerinden indirilmesinde;

● 8 Eylül 1999 tarihinden önce Emekli Sandığı iştirakçiliği bulunanların yıpranma sürelerinin tamamı,

● 8 Eylül 1999 tarihinden sonra göreve başlayan Emekli Sandığına tabi memurların yıpranma sürelerinin üç yılı geçmemek üzere yarısı,

● 15 Ekim 2008 den sonra çalışmaya başlayanların da yıpranma sürelerinin üç yılı geçmemek üzere yarısı

Emeklilik yaşlarından düşülmektedir.